
17th Parallel
In 1972, Vĩnh Linh burned crimson, that narrow strip of earth pressed against the 17th parallel where sky and land shook every single day beneath B-52 bombs.
—yet, in fate's cruel whimsy, even amid tranquility or desolation, destined meetings persist, haunting like my parents.
In 1972, amid the days when Vĩnh Linh burned crimson, that narrow strip of earth pressed against the 17th parallel where sky and land shook every single day beneath B-52 bombs, my parents met.
Back then Vĩnh Linh was more than a place-name; it was the very emblem of endurance pushed beyond human measure. Every inch of soil, every patch of forest, every tunnel torn open by bombs; forests left skeletal from chemical poison, village roofs flung away like dead leaves. Battles followed one after another in the great campaigns of the Southern Liberation Army. Shells plowed through hamlets, the roar of bombs braided with mourning cries
—yet, in fate's cruel whimsy, even amid tranquility or desolation, destined meetings persist, haunting like my parents.
History records that between 1970 and 1972 more than ten thousand university students from Hanoi volunteered for the front. Many had never held a hoe, yet took up rifles; many had never tasted love, yet chose to die for the homeland… and some, perhaps, sought oblivion. My dad was one of them. He left his family, rallied North, then hurled himself into the savage battlefields of Zone Four. Years later, whenever Vĩnh Linh was mentioned, he would say, almost inaudibly, that the 17th parallel was not merely a border—it was the grave where he buried his youth, his comrades, and the hauntings he could never speak aloud.
As for my mom, she was then the celebrated beauty of her regiment: tall, slender, with the proud, sculpted cheekbones of a Northern girl, and a thick cascade of black hair that always carried the faint scent of pomelo leaves. She worked in youth affairs, sang in the cultural troupe, and brought with her a clear, crystalline voice that soothed souls shredded by war. Many admired her in silence, many wrote her love letters; yet her heart belonged entirely to one man—Uncle Trung.
They met in the midst of battle, where the line between life and death was thinner than breath, and so every moment they spent together became a quiet, sacred kind of happiness. Mom said he was gentle, tender, loving her with the kind of love Nguyễn Bính once wrote of—the Wind and the Grass—sweet, artless, and hushed like the surface of a village well. Three years by his side were three years she lived inside a rare pocket of peace carved out of a world on fire.
Then one day, news came from home: his mother was dying, calling for her son one last time. In their small house, with trembling hands clasping his, she told him that during the years he had been away at the front, a woman named Bông had cared for her daily—kind, patient, devoted. All she wished of him before closing her eyes forever was this single promise: marry Bông, so she could leave the world in peace.
He nodded in silence.
A rushed wedding was held just in time for the dying mother to see her daughter-in-law. Shortly afterward, she passed. Uncle Trung returned to the battlefield, carrying with him the thunderbolt of news he had to deliver to my mom.
Her heart shattered, yet she uttered no reproach.
Cô Bông knew his heart still leaned toward my mom, so she too went to the front to find her husband.
For the next three months, the two women—two wounded hearts—sat side by side in the rare hours when they were not hiding from bombs or holding rifles. Then one day, my mom said quietly: “Three years by his side and we have no child… perhaps it was only fate passing by, not a bond meant to last. If I stay, it will only hurt all three of us.”
And she let him go.
And soon after, she met my Dad—the man who loved with the wild, blazing heart of Xuân Diệu.
That night, her cultural troupe performed for my dad’s battalion. Under the dim flicker of oil lamps, with the smell of gunpowder still clinging to the hills, my mom stepped onto the makeshift stage and sang with her clear, luminous voice. The moment she began, my dad knew he had been struck—by a bullet of love.
And so began his campaign to win her heart.
Even with a rifle slung over his shoulder, even as fire and explosions tore the sky apart, he sought her out whenever a sliver of time appeared. Amid smoke and gunfire, he did everything tender and romantic a soldier could possibly conjure—each gesture his way of saying he loved her, fiercely and fearlessly.
In a moment both young and recklessly tender, my dad proposed to her with what I still believe to be the most “insane” line of the decade:
“If you say no, I’ll… shoot us both and be done with it.”
Mom used to joke that she married him because she was afraid to die, but we knew that was merely a curtain she pulled over a deeper surrender. When the love of her life no longer had a path back to her, she chose acceptance, chose to retreat from a wound that had never had the chance to close. Dad understood this better than anyone.
In 1973, two years before the war ended, she gave birth to Sơn, their first child—her mirror in every way: fair skin, tall frame, thick black hair, a nightingale’s voice, and a charm as natural and effortless as hers.
Still, uncle Trung found ways to visit now and then. His love for my mom, though years had passed, remained fervent—so much so that Cô Bông could only stand aside, and finally, with a quiet ache, agreed to let him follow his heart. He asked for a second chance at any cost, my mom was torn apart. She already held baby Sơn in her arms—how could she turn back now?
That day became the last time the two stood before each other on the battlefield. From then on, we barely heard mom’s laughter in the house, like a bird stopped singing after a forest fire.
When peace finally came, half of my father’s unit had been left behind in the earth—most during the brutal defense of Quảng Trị’s ancient citadel. My parents were among the lucky ones who made it home alive, but my mom carried with her an invisible wound—Agent Orange seeping silently into her blood and bones.
With nothing but their bare hands, my dad brought her and the family to An Khê, his native soil. She stayed with his mom and his siblings while he worked far away. War had not finished scarring her, her heart had not healed, when she was made to swallow the boundless cruelty of my grandmother and those siblings in law.
Grandmother had once been a landowner, she gave my dad a taste of material thing, except love. There is a big scar on his knee he never explained, just as he never acknowledged his identity. We only heard from aunts and uncles that she used to string him from the rafters and beat him until her rage was spent. The same violence she later rained on my mother and us children.
The harsher grandmother was to mom, the deeper mother’s hatred for my dad grew, she became nothing but bitter. Old wounds barely scabbed over were torn open again, by grandmother’s whip, by my dad’s hands, by his siblings’ contempt—until they bled cold and endless. Mom has never forgotten those days.
Yet every two years, amid hardship and tears, another child was born:
1976 – Sister Hà
1978 – Brother Hải
1980 – Sister Thu
1982 – Sister Đông
Five children bearing the whole sky and earth in their names: Mountain – River – Sea – Autumn – Winter.
Mom thought her burden of childbirth was complete, until I arrived.
I was born in 1987, one year after Đổi Mới, when the country began its economic transformation: ration coupons vanished, people were suddenly allowed to trade, the economy flickered with hope. My dad, having finished junior high, was assigned to the Forest Rangers; quick, hardworking, proactive, he rose a little.
In 1986 he moved the family to Đắk Lây so we could be closer, but closeness brought mom no ounce of happiness. In fragile hope for change, mom urged him to retire early, pooled their savings, and fled elsewhere.
In 1990 we landed in Pleiku.
For a brief moment we tasted plenty: money filled the drawers, business flourished, the townhouse rang with lambada and Modern Talking, photographs of handsome Brother Son in sharp clothes lined the walls.
But fortune's grace for our family, like mist, evaporates swiftly.
In the space of a single year everything collapsed. Trade failed. The house fell. Dad unemployed. Debts towered. They sold the townhouse and moved into a crumbling place close to the military compound, on a red-dirt road choked with dust.
There, we siblings endured a childhood savage and unrelenting.
From respected forest ranger with chauffeured kin visits, my Dad became a motorbike-taxi driver. Mom managed to rent a tiny stall at the wet market’s edge, selling bamboo shoots and water spinach.
They ended up accumulating debts faster than money they could make. Poverty clung to us again, stubborn, suffocating. When I close my eyes I can still smell that house: the stench of darkness, deadlock, and a despair so thick it strangled breath.
Son ran away, unable to stand the slow suffocation of poverty.
Hà laid down her schoolbooks because mom needed her more — needed her small, tired hands to help earn their keep, to cradle the youngest, to stitch the family’s fraying edges together in ways no child should ever be asked to do. Hai, wounded by my Dad’s temper and endless shouting, stopped after ninth grade.
Only Thu and Đông kept going to school.
And me, at three, cried every day demanding to be sent to school; every Sunday the family had to explain: “School is closed today.” My first spoken sentence was not “Mama or Papa but “Mom, please stop crying.” My first letter—age five, trembling crooked words—was to mom the day she fled after dad beat her. The letter never reached her, but perhaps out of love for her children she came back.
Hà was seventeen then. She adored poetry, wrote in beautiful script, once dreamed of standing before a blackboard. But people kept saying she was ugly, her buck teeth would make pupils laugh. So despite her bright laugh, her smiling eyes, her handwritten poetry notebook, she abandoned the dream, learned to sew, and scraped together coins.
Girls of sixteen, seventeen in those days usually had young men knocking in the evenings, sitting for tea, feeling each other out. Very few came for my sister. her heart clung to the neighbor lad: mild, reticent, good looking. Self-effacing, she muted her longings. Dad was old-fashioned; after seven p.m. grown daughters stayed inside. I became the secret courier pigeon for her love letters. One suitor did appear—the only one who ever proposed. His family judged them unequal, cause he was handsome, while she was not, and gradually grew indifferent, leaving her alone with her silent longing for the rest of her life.
At seventeen, she wed. Four years old, I gazed as she ascended the bridal carriage, didn't understand why she cried.
Until very long, after.

Vĩ tuyến 17
Năm 1972, những ngày chiến trường Vĩnh Linh đỏ lửa, vùng đất nằm sát vĩ tuyến 17, nơi đất trời ngày nào cũng rung lên vì đạn bom B52.
Vậy mà, như một nghịch lý tàn nhẫn của tạo hóa, giữa hoang tàn vẫn có những cuộc gặp gỡ định mệnh, như ba mẹ tôi.
Năm 1972, giữa những ngày chiến trường Vĩnh Linh đỏ lửa, vùng đất nằm sát vĩ tuyến 17, nơi đất trời ngày nào cũng rung lên vì đạn bom B52, ba mẹ tôi gặp nhau.
Vĩnh Linh thời ấy không chỉ là một địa danh, nó là biểu tượng của sự chịu đựng tận cùng, của sức người chẳng thể nào đo đếm. Nơi từng thước đất, từng tấc rừng, địa đạo bị bom cày xới, những miền rừng trơ trụi vì chất độc hóa học, những xóm làng mà mái nhà bị hất tung như lá khô. Những trận đánh nối tiếp nhau trong các chiến dịch lớn của Quân Giải phóng miền Nam, đạn pháo rạch nát làng xã, tiếng bom hòa vào tiếng khóc than ai oán. Vậy mà, như một nghịch lý tàn nhẫn của tạo hóa, giữa hoang tàn vẫn có những cuộc gặp gỡ định mệnh, như ba mẹ tôi.
Theo lịch sử, từ 1970 đến 1972, hơn mười nghìn sinh viên đại học Hà Nội tình nguyện xếp bút nghiên lên đường chiến đấu. Nhiều người chưa từng cầm cuốc đã cầm súng, chưa kịp biết yêu đã chọn hy sinh vì Tổ quốc, và cũng có những người chỉ muốn chạy trốn chính mình. Ba tôi là một trong số ấy. Rời gia đình, tập kết ra Bắc, rồi lao vào chiến trường khu Bốn khốc liệt. Nhiều năm sau, mỗi lần nhắc đến Vĩnh Linh, ba vẫn lặng lẽ nói: vĩ tuyến 17 không chỉ là ranh giới đất nước, mà còn là nơi ba chôn vùi tuổi trẻ, đồng đội, và những ám ảnh chẳng bao giờ dám nói thành lời.
Mẹ tôi, khi ấy là cô gái đẹp nổi tiếng trong quân đoàn: dáng mẹ cao, mảnh mai, đôi gò má cao kiêu bạc của người con gái Bắc bộ, mái tóc đen dày thoảng mùi lá bưởi. Mẹ vừa làm công tác đoàn, vừa tham gia văn nghệ, mang theo giọng hát trong veo để xoa dịu những tâm hồn rách nát bởi chiến tranh. Nhiều người thương thầm nhớ trộm, nhiều người viết thư tình; nhưng trái tim mẹ đã dành trọn vẹn cho bác Trung.
Họ gặp nhau giữa chiến trường, nơi ranh giới giữa sống và chết thật mong manh, nên từng khoảnh khắc ở bên nhau đều trở thành một thứ hạnh phúc lặng lẽ và thiêng liêng. Mẹ bảo: bác hiền lành, dịu dàng, yêu mẹ bằng thứ tình “Gió và Cỏ” của Nguyễn Bính—ngọt ngào, vụng dại và lặng lẽ như mặt giếng quê.
Ba năm bên bác là ba năm mẹ sống trong thứ bình yên hiếm hoi của thời loạn. Rồi một ngày bác nhận được tin nhà: mẹ bác hấp hối, gọi con trai về gặp mặt lần cuối. Trong căn nhà nhỏ, tay run run siết tay bác, mẹ bác nói rằng những năm bác ở chiến trường, cô Bông đã thay bác chăm sóc mẹ từng ngày, từng giờ, hiền hậu, tận tụy, chu đáo. Người mẹ chỉ xin bác một điều cuối cùng: cưới cô Bông để mẹ được nhắm mắt yên lòng.
Bác Trung lặng lẽ gật đầu.
Một đám cưới vội vã diễn ra để kịp cho người mẹ hấp hối nhìn thấy dâu. Rồi bà mất. Bác quay lại chiến trường, mang theo tin như sét đánh ngang trời giáng xuống mẹ tôi.
Trái tim mẹ vỡ toang, nhưng không một lời ai oán. Cô Bông biết trái tim bác vẫn hướng về mẹ, nên cũng vào chiến trường tìm chồng.
Ba tháng sau đó, hai người đàn bà, hai trái tim rách nát ngồi cạnh nhau trong những giờ không phải trốn bom, không phải cầm súng. Rồi một ngày mẹ nói:
“Ba năm bên cạnh anh Trung mà chị chưa có con… chắc chỉ là duyên chứ không phải nợ. Ở lại nữa chỉ khiến ba người thêm khổ”. Mẹ để bác Trung mà đi.
Rồi mẹ gặp ba tôi – người đàn ông mang trái tim Xuân Diệu, yêu cuồng si, mãnh liệt, bỏng cháy.
Đêm ấy, đơn vị văn nghệ của mẹ phục vụ tiểu đoàn của ba. Dưới ánh đèn dầu leo lét, khói súng còn vương trên đồi, mẹ bước ra sân khấu với giọng hát trong veo. Khi mẹ cất giọng, ba biết mình đã “trúng đạn”… của tình yêu.
Chiến dịch theo đuổi mẹ của ba bắt đầu. Ba ôm súng trên đầu giữa làn khói lửa đạn bom vẫn đến tìm mẹ mỗi khoảnh khắc. Ba làm tất cả những điều lãng mạn, những điều ngọt ngào nhất mà một người chiến sỹ có thể làm giữa khói lửa đạn bom để thể hiện tình yêu với mẹ.
Trong một khoảnh khắc vừa trẻ vừa điên rồ, ba cầu hôn mẹ bằng câu nói mà với tôi, là sự “điên rồ” nhất thập kỷ.
“Nếu em từ chối, anh… bắn luôn cả hai cho xong.”
Mẹ hay đùa rằng mẹ lấy ba vì… sợ chết, nhưng chúng tôi biết đó chỉ là tấm màn che cho một nỗi buông xuôi. Khi tình yêu đời mình không còn lối thoát, mẹ chọn cách an phận, chạy trốn một vết thương chưa kịp lành. Ba tôi hiểu rõ điều ấy hơn ai hết.
Năm 1973, hai năm trước ngày chiến tranh kết thúc, mẹ sinh anh Sơn, đứa con đầu lòng giống mẹ như tạc: da trắng, cao, tóc đen dày, giọng hát như sơn ca, cũng đào hoa như mẹ.
Bác Trung đôi lần ghé thăm. Tình yêu dành cho mẹ dẫu trôi qua bao năm vẫn nồng nàn, khiến cô Bông chỉ biết thở dài, rồi cuối cùng cũng đồng ý để bác đi theo tiếng gọi trái tim. Mẹ tôi giằng xé, trên tay đã bế anh Sơn rồi, mẹ không nỡ quay đầu?
Hôm ấy là lần cuối hai người còn đứng trước mặt nhau giữa chiến trường. Từ đó, căn nhà không còn nghe tiếng mẹ cười như trước nữa, như chú chim ngừng hót sau một trận cháy rừng.
Hai bàn tay trắng, ba đưa mẹ và gia đình về An Khê, quê nội. Mẹ ở lại với nhà nội, ba đi làm xa. Vết thương chiến tranh chưa lành, trái tim mẹ chưa kịp khép thì đã phải đón nhận sự cay nghiệt tột cùng từ bà nội và các em chồng. Bà nội từng là địa chủ, sinh ra ba không thiếu thốn về vật chất nhưng thiếu thốn tình thương. Ba có vết sẹo trên đầu gối mà ba chưa từng kể, như cách ba luôn phủ nhận quá khứ của mình. Chúng tôi chỉ nghe các cô chú kể lại: nội từng treo ba lên trần nhà, đánh đập tàn nhẫn để trút giận. Cũng bằng cách ấy, nội đối xử với mẹ và anh chị em tôi.
Nội càng cay nghiệt với mẹ bao nhiêu, ba càng hay đi công tác xa nhà bấy nhiêu, mẹ càng hận ba bấy nhiêu. Tổn thương cũ trong lòng chưa kịp lành thì những trận đòn roi – từ nội, từ ba, từ các em chồng – lại cứa thêm vào tim mẹ, sâu hoắm, rỉ máu. Những ngày tháng cơ cực, tủi hờn ấy, mẹ chưa bao giờ nguôi ngoai.
Vậy mà cứ hai năm một lần, giữa gian khó và nước mắt, lại một đứa trẻ chào đời:
1976 – chị Hà
1978 – anh Hải
1980 – chị Thu
1982 – chị Đông
Năm đứa con mang cả đất trời: Sơn – Hà – Hải – Thu – Đông.
Mẹ tưởng gánh nặng đã tròn, cho đến khi mẹ có tôi.
Tôi sinh năm 1987, một năm sau Đổi Mới. Đất nước bắt đầu chuyển mình: tem phiếu bị xóa bỏ, người dân được buôn bán, kinh tế le lói khởi sắc. Ba học hết cấp hai, được phân vào ngành Kiểm lâm, lanh lẹ chịu khó nên cũng có chút chức chút quyền. Năm 1986, ba đưa cả nhà lên Đắk Lây sống gần nhau hơn, nhưng mẹ vẫn không có nổi một ngày hạnh phúc. Mẹ không cam lòng, giục ba nghỉ hưu non, gom vốn liếng buôn bán, rời đi nơi khác.
Năm 1990, gia đình dọn về Pleiku.
Đó là quãng thời gian sung túc nhất của gia đình tôi: tủ đầy tiền, ba mẹ buôn may bán đắt, nhà phố rộn ràng lambada, Modern Talking, ảnh anh Hai đẹp trai sành điệu…
Nhưng may mắn, với gia đình tôi, như bụi sương, tan rất mau.
Chỉ trong một năm ngắn ngủi, mọi thứ tan vỡ. Buôn bán thua lỗ. Nhà tan. Ba thất nghiệp. Nợ nần chồng chất. Ba mẹ bán nhà phố, dọn về căn nhà gần binh đoàn, trên con đường đất đỏ mịt mù bụi.
Nơi đó, chị em tôi lớn lên trong một tuổi thơ dữ dội.
Từ người có chút chức sắc trong kiểm lâm có xe công đưa đón, ba trở thành người chạy xe ôm. Mẹ thuê được sạp nhỏ ven chợ, bán măng với rau muống.
Cái nghèo lại bám riết lấy gia đình, dai dẳng, nghẹt thở. Mỗi lần nhắm mắt tôi vẫn ngửi thấy mùi nhà ngày ấy: mùi tối tăm, bế tắc, ngột ngạt đến quẫn bức.
Anh Sơn bỏ nhà đi vì không chịu nổi cái nghèo.
Chị Hà vì thương mẹ mà bỏ học. Mẹ cần một người phụ kiếm tiền, chăm em.
Anh Hải giận ba nóng nảy, cọc cằn, chỉ cố được hết lớp 9 là nghỉ.
Chỉ còn chị Thu và chị Đông cặm cụi đến trường.
Và tôi, ba tuổi ngày nào cũng khóc đòi đi học. Chủ nhật nào cả nhà cũng phải dỗ: “Hôm nay trường đóng cửa.” Câu đầu tiên tôi biết nói không phải “ba” hay “mẹ”, mà là “Má, nín.” Lá thư đầu tiên tôi viết – năm tuổi, run run nguệch ngoạc – là gửi mẹ khi mẹ bỏ nhà ra đi vì bị ba đánh. Thư không tới tay mẹ, nhưng có lẽ vì nỗi thương con, mẹ vẫn trở về.
Chị Hà lúc ấy mười bảy, mê thơ, chữ đẹp, từng mơ làm cô giáo. Nhưng người đời cứ chê chị xấu, răng hô, bảo lên bục giảng học sinh sẽ cười. Vậy nên dù có nụ cười giòn tan, đôi mắt biết cười và cuốn sổ chép thơ tay, chị vẫn bỏ học, đi học may, kiếm từng đồng lẻ.
Con gái mười sáu, mười bảy ngày ấy thường có người đến gõ cửa uống trà, tìm hiểu. Nhà tôi không mấy ai tới tìm. Chị chỉ thương thầm anh hàng xóm – hiền lành, ít nói, điển trai – nhưng tự biết thân biết phận, chưa từng dám nói. Ba còn cổ hủ, sau bảy giờ tối con gái lớn không được ra khỏi nhà. Tôi thành “chim câu” đưa thư tình hộ chị. Rồi cũng có người đến nhà chơi, người duy nhất ngỏ lời, đẹp trai, chị tôi thì không, nên nhà trai cho là không môn đăng hộ đối. Họ lạnh nhạt, hờ hững, bỏ mặc chị suốt những năm tháng sau này.
Mười bảy tuổi, chị lấy chồng.
Ngày chị mặc áo cưới, tôi bốn tuổi, đứng nhìn chị bước lên xe hoa, tôi đã không hiểu tại sao chị khóc.
Mãi cho đến sau này.